Szkoła Podstawowa nr 3 w Zakopanem

taternik i narciarz, żeglarz, twórca polskiego jachtingu morskiego, malarz, poeta, działacz społeczny.

 

 

Dzieciństwo

Urodził się 31 stycznia 1867 roku w Dumanowie nad rzeką Smotrycz, na Podolu. Ponieważ na wsi nie było możliwości należytego kształcenia się, rodzice posłali Mariusza i jego brata na pensję sióstr Miłkowskich do Mohylewa Podolskiego nad Dniestrem. Do gimnazjum uczęszczał w Kamieńcu Podolskim. Po śmierci ojca domostwo w Dumanowie zostało zlikwidowane i rodzina przeniosła się do Odessy.

Pobyt w Odessie
 

Mariusz wstąpił na wydział matematyczno – filozoficzny uniwersytetu. Już wtedy było wiadomo, że posiada wszechstronne zainteresowania. W Odessie ujawniło się umiłowanie morza, któremu pozostał wierny do końca życia. Podczas wakacji zaciągnął się jako wolontariusz na okręty Rosyjskiego Towarzystwa Żeglugi i Handlu i Floty Ochotniczej w charakterze prostego marynarza. Odbył podróże do Chin, Japonii, Egiptu, Indii, Syrii. Po powrocie z rejsu studiował i pogłębiał wiedzę morską, przygotowując się do zawodu marynarza.

Jako Polak, syn i wnuk powstańca rozpoczął ożywioną działalność patriotyczną, organizował związek walki czynnej z caratem. Był jednak realistą i wiedział, że należy inaczej walczyć. W Odessie działała szkoła gimnastyki, prowadzona przez Czecha- Nowaka, w której tak naprawdę młodzi ludzie przygotowywali się do walki zbrojnej. Zaruski czynił to bardzo aktywnie, a gimnastyka stała się jego drugą naturą. Uprawiał ją przez ponad 50 lat zawsze i wszędzie: w górach, na morzu, na wojnie, w więzieniu. Po ukończeniu studiów na uniwersytecie zapisał się do szkoły malarskiej. Bliski był też dzień, w którym miał otrzymać dyplom marynarki handlowej.

Zesłanie
 

Niestety w 1894 roku za działalność patriotyczną został skazany na 1,5 roku więzienia i 5 lat zesłania na Syberii. Został osiedlony w Chołmogorach, a po roku przeniesiony do Archangielska. Mieszkało tu wielu Polaków. Zaprzyjaźnił się z poetą Andrzejem Strugiem, który namówił go do poświęcenia się malarstwu i literaturze. Dzięki Strugowi i pod wpływem piękna Północy obudził się w Zaruskim poeta. Na początek spróbował swoich sił w tłumaczeniu poezji zmarłego poety rewolucjonisty- Nadsona. Była to również pierwsza polska książka wydana w Archangielsku . Równolegle z próbami poetyckimi czynił starania o zezwolenie na pływanie i uzyskał zgodę. Zaczął pływać po Oceanie Lodowatym. Na Zaruskiego zwrócił uwagę bogaty człowiek, właściciel żaglowca “Nadzieja”. Dzięki niemu Zaruski dostał się do szkoły nawigacyjnej w Archangielsku. Zdał celująco wymagane egzaminy, otrzymał dyplom szturmana żeglugi wielkiej i stanowisko kapitana na szkunerze “Nadzieja”. Podczas rejsów niejednokrotnie odwiedzał wybrzeża Norwegii, robił wypady w głąb lądu. Wtedy ukazała się jego druga namiętność- góry.

Żegluga po wodach Oceanu Lodowatego uformowała psychikę i charakter M. Zaruskiego. Spokojny i opanowany, czujny na niebezpieczeństwo, wrażliwy na piękno przyrody, zahartowany fizycznie, odporny na trudy.

Kraków
 

Po odbyciu kary w 1899 roku wrócił do Odessy, do matki. Tutaj poznał swoją przyszłą żonę, Izabelę. Po ślubie opuścił Rosję, przybył do Krakowa i rozpoczął studia na Akademii Sztuk Pięknych. Jego profesorami byli, między innymi, Wyczółkowski, Mehoffer. a nawet Wyspiański. Równolegle ze studiami brał czynny udział w życiu społeczym. Akademię ukończył z wynikiem bardzo dobrym.

W Zakopanem

Ze względu na zły stan zdrowia żony w 1904 roku przeniósł się do Zakopanego. Rozpoczął tutaj ożywioną działalność społeczną i sportową. Toruje szlaki turystyczne w górach, prowadzi wycieczki, szkoli młodych przewodników, pisze artykuły, jest współredaktorem pisma “Zakopane”. Ponieważ wcześniej na Północy poznał praktyczną użyteczność nart, rozpropagował w Zakopanem narciarstwo jako sport. W 1907 roku prowadził jeden z pierwszych w Polsce kursów narciarskich. Wspólnie z Barabaszem i Karłowiczem był twórcą Zakopiańskiego Oddziału Narciarzy. Również był jednym z pierwszych speleologów. Zbadał wiele jaskiń Tatr Polskich. Dzięki temu Zakopane stało się centrum turystyki i sportów zimowych. Po tragicznej śmierci M. Karłowicza w 1909 roku tworzy TOPR I staje na jego czele.

Zaruski stał się osobą bardzo popularną. Dzięki swej działalności jest stawiany w rzędzie najbardziej zasłużonych miłośników Tatr i Zakopanego.

Wojsko - walka o niepodleglość Polski

Gdy wybuchła I wojna światowa , zgłosił się do polskiej formacji wojskowej. W ten sposób marynarz, malarz, pisarz, taternik zmienia się w ułana. Na froncie przechodzi wszystkie stopnie wojskowe aż do rotmistrza. W 1917 roku, po odmowie przysięgi Niemcom, zostaje uwięziony w Przemyślu, gdzie przebywa do końca wojny. Po opuszczeniu więzienia wrócił do Zakopanego. Tutaj zorganizował pierwsze oddziały wojska polskiego, był członkiem Zgromadzenia Narodowego, na czele którego stał Stefan Żeromski. Został powołany na organizatora i dowódcę 11 pułku ułanów. W 1923 roku został adiutantem generalnym prezydenta R.P. St. Wojciechowskiego i mianowany generałem brygady Wojska Polskiego. Przeszedł w stan spoczynku na klkanaście dni przed zamachem stanu dokonanym przez J. Piłsudskiego w 1926 roku.

Starosta Morski
 

W 1927 roku został powołany na stanowisko starosty morskiego na wybrzeżu. W tym roku zorganizował Morską Komisję Terminologiczną z udziałem przedstawicieli Akademii Umiejętności Marynarki i Uniwersytetów, która opracowała i wydała drukiem 6 zeszytów Słownika Morskiego polsko – angielsko – francusko – niemiecko – rosyjskiego.

Pod żaglami Zawiszy
 

W maju 1935 roku M. Zaruski objął funkcję kapitana szkuner – jachtu “Zawisza Czarny”. W pierwszy rejs wyuszył 29.06.1935 roku. Pływał do 1939 roku.

 

Aresztowanie i śmierć generała

Po wybuchu II wojny światowej Zaruski ukrywał sie we Lwowie używajac fałszywego nazwiska. 31 marca 1940 roku został aresztowany przez rosyjskie NKWD, po prawie rocznym śledztwie został skazany jako "element społecznie niebezpieczny" na 5 lat zsyłki do Krasnojarskiego Kraju. Nie dojechał na miejsce zesłania. Zmarł w Chersoniu niedaleko Odessy 8 kwietnia 1941 roku.

Twórczość Zaruskiego:

"Na morzach dalekich","Sonety morskie", "Sonety północne","Podręcznik narciarstwa według zasad olimpijskiej szkoły jazdy na nartach","Przewodnik po terenach narciarskich Zakopanego i Tatr Polskich", "Przyczynki do imiennictwa tatrzańskiego", "TOPR", "Na bezdrożach tatrzańskich".